در تمام مراحل نوشتن کتاب، توران خانم جلوی چشمانم می آمد - مجله ویراپارس

شخصیت های افسانه ای و حماسی زیادی در تاریخ ایران در کتاب های شعر و قصه ثبت و ماندگار شده اند؛ اما وقتی شخصیت های اثرگذار واقعی داریم، چه خوب است که به آنها هم در دل قصه هایمان به مقدار شخصیت های افسانه ای و حتی بیشتر، جای بدهیم و درباره شان برای بچه ها امروز بگوییم.

ریحانه جعفری در کتاب توران خانم به سراغ زندگی زنده یاد توران میرهادی رفته و بچه ها را همراه خود به لحظات شیرین و تلخ این معلم و فعال حوزه کودک و نوجوان بُرده است. درباره این کتاب با او گفت وگویی نموده ایم که در ادامه می خوانید:

- زنده یاد توران میرهادی را چطور می شناسید و توصیفش می کنید؟

هرکسی که در حیطه ادبیات بویژه حوزه کودک و نوجوان فعالیت دارد، توران میرهادی را می شناسد. من سالیان سال کارهای توران را پیگیری می کردم؛ چرا که او یکی از بزرگان ماست و فعالیت هایش برایم جالب بود.

ما همواره در آسمان شب، ستاره ها را می خواهیم که بدرخشند و راه را روشن نمایند تا کسانی بتوانند مسیری را طی نمایند. برخی از ستاره ها نور و روشنایی خیلی بیشتری نسبت به بقیه ستارگان دارند و فضای خیلی بزرگ تری را نور می بخشند؛ از طرفی افراد بیشتری را راهنمایی می نمایند و راه را نشان شان می دهند. توران نیز یکی از این افرادی است که در آسمان ما درخشید و به خیلی از افراد، مسیر را نشان داد. او نه تنها در ادبیات کودک و نوجوان راهنما بود؛ بلکه زندگی کردن و چگونه درست زندگی کردن را هم آموزش داد.

- آیا کتاب توران میرهادی شما شبیه ادای دین به خانم میرهادی است یا صرفا یک کتاب زندگی نامه ای؟

نوشتن این کتاب نه ادای دِین بود و نه اینکه قصد داشته باشم یک زندگی نامه بنویسم. برای من نوشتن کتاب توران خانم یک عشق ورزی بوده است؛ مثل وقتی که کسی را دوست داریم و دوست داریم بقیه هم در این دوست داشتن شریک باشند یا مثل شخصیت های رمانی که خلق می کنیم و دوست داریم بقیه هم با آنها روبه رو شوند و با آنها زندگی نمایند، نوشتن کتاب توران خانم هم به من چنین حسی را منتقل می کرد.

- تجربه نگارش کتاب توران میرهادی با آن فضای خیال انگیزش برای شما چطور بود؟

نشر گهگاه با من تماس گرفت و برای نگارش یک کتاب زندگی نامه، چند نفر را به من پیشنهاد کرد. وقتی نام افراد را خواندند، بدون درنگ، توران میرهادی را انتخاب کردم؛ گر چه تمام بزرگان ما، تک تک عزیز هستند و ما وام دار آنها هستیم؛ ولی برای من توران خانم یک بوی دیگری دارد. یکی از خصوصیات من این است که زمانی که مطلبی را می نویسم، تنها آن را نمی نویسم؛ بلکه با آن زندگی می کنم.

این زندگی کردن هم با شخصیت هایی است که در آثار تألیفی می آفرینم و هم با شخصیت هایی که در داستان های ترجمه، ترجمه شان می کنم و هم کسانی مانند توران خانم که درباره زندگی آنها می نویسم. من واقعا با آنها زندگی می کنم و این یک جور شناخت انسان است. من انسان ها را دوست دارم و یکی از علایق زندگی ام، شناخت آدم هاست: چه درون تخیلم و چه در زندگی بیرونی. زمانی که یک نانوا، کفاش، پزشک و... می بینم، در فکرم وارد هزارتوی زندگی او می شوم و درباره آن فکر می کنم و شخصیتش را کنکاش می کنم. حال تصور کنید که درباره شخصیتی مانند توران خانم که شخصیتی واقعی است، بنویسم؛ بنابراین چقدر این کنکاش برای من جالب و چالش برانگیز بوده است.

- در این همراهی و زندگی کردن با شخصیت زنده یاد توران میرهادی، چه احساساتی را درون تان دیدید؟

به توران میرهادی حس های خیلی غنی داشتم: بویژه یک نوع صبوری، متانت و فروتنی، محکم ایستادن در زندگی و سر خم نکردن و بعد از شکست دوباره از جا بلند شدن و روی پا ایستادن. این ها خصوصیاتی بودند که توران خانم در فکر من ایجاد کردند و به نوعی به عنوان خاطره در فکرم ثبت شده است. هرموقع در زندگی مشکلاتم زیاد گردد و ناتوان شوم، به یاد توران می افتم. زمانی که می خواهیم در مادرانگی تجربه غنی تری داشته باشیم و تنها مادر بچه های خودمان نباشیم، بلکه مادر بچه های بیشتری باشیم، به یاد توران می افتم. زمانی که نامی از تواضع و فروتنی و درختی که پربارتر است و سر به زیرتر است، می آید، توران خانم جلوی نظرم می آید.

- نوشتن این کتاب چه نکاتی به خودتان آموخت؟

با نوشتن این کتاب به این نتیجه رسیدم که پدر و مادر خوب چقدر می توانند در زندگی بچه ها راهگشا باشند؛ بنابراین ما می توانیم برای بچه هایی که مخاطب آثار تألیف یا ترجمه مان هستند، طوری بنویسیم که مادران و پدران خوب فردا باشند و بچه هایشان را قشنگ تربیت نمایند. در تمام این مراحل، توران خانم جلوی چشمانم می آید. به یاد لالایی خواندن مادر توران می افتم که وقتی برای توران لالایی می خواند، طوری این لالایی را باشکوه می خواند که شعار زندگی اش شد.

تجربه نگاری کتاب توران خانم، بسیار بسیار لذت بخش بود؛ چون من توران خانم را می شناختم ولی به خاطر نگارش این کتاب و مسئولیت سنگین آن، خیلی بیشتر وارد هزارتوی زندگی او شدم. شاید وارد لایه هایی از زندگی توران می شدم که تا به حال به آنجا نرفته بودم. بارها و بارها زندگی نامه و کتاب های توران را خواندم، گفت وگوهایش را شنیدم، مصاحبه ها را خواندم و از تمام آنها برای خودم یادداشت برداشتم. شاید حجم کتاب توران میرهادی کم باشد؛ اما همین کتاب ماحصل چندین ماه مطالعه است. در خاتمه متنی که آماده چاپ نموده بودم، خیلی بیشتر از حجم فعلی کتاب بود؛ اما چون ناشر یک اندازه مشخص را مشخص نموده بود، برای نوشتن اطلاعات بیشتر قابلیت چاپ نداشتم و خیلی از مطالب را حذف کردم. از یک حدی بیشتر را هم من به ناشر اجازه حذف ندادم؛ چون اگر بیشتر حذف می کردیم، انگار بخشی از زندگی توران خانم را ننوشته ام.

زندگی توران خانم سرتاسر خیال است و امیدوارم در آینده زندگی او را به صورت فیلم بسازند. پیشنهادم برای ساخت فیلم تنها به فیلم سازان ایرانی نیست؛ بلکه ممکن است درباره یک فرد اثرگذار، کارگردانی از کشوری دیگری متن بنویسد. امیدوارم کارگردانی جلو بیاید و از زندگی توران، فیلم بسازد تا بقیه هم ببینند و چگونه زیستن را از او یاد بگیرند.

زندگی توران خانم واقعا خیال انگیز بود؛ چرا که او به طبیعت علاقه مند بود. حتی در کتاب هم می خوانیم که توران در یک چادر و در باغ شمیران به جهان می آید. تصور کنید که آدمی که در طبیعت و باغ به جهان می آید و به قول خودش همواره صدای پرندگان در گوشش بوده، معلمی هم داشته که نقاشی می نموده و گاهی توران را به طبیعت می برده و به او نقاشی یاد می داده است. همه این ها نشان می دهد عشق به طبیعت و موسیقی در متن زندگی توران بوده است. علاوه بر این، زمانی که توران مدرسه فرهاد را تأسیس می نماید، مدرسه ای در نظرش بوده است که طبیعت محور باشد و خیلی از تجربیات فردی و تعلیم درس علوم، در دل طبیعت رخ بدهد. آزمایش های علوم در مدرسه فرهاد، در حیاط انجام می شده و بچه ها در حیاط مرغ و خروس داشتند و تعدادی گل و گیاه کاشته اند. ریشه همه این ها به کودکی توران مربوط می گردد و ضمن اینکه زندگی او واقعا خیال انگیز بوده است.

- نظرتان درباره تصویرگری کتاب چیست؟

تصویرگری کتاب را بتول سلطانی انجام داده و یکی ازکارهای بسیار خوب مجموعه شده است. به نظر من سلطانی توانسته خیلی خوب با متن ارتباط برقرار کند و متن را حس کند. انگار سلطانی، شده بود من! با وجود اینکه من سلطانی را ندیده بودم؛ ولی انگار رفته بود داخل متن، آن را زندگی نموده و متن را از آن خودش نموده بود؛ البته وقتی که اولین تصاویر را به من نشان دادند، چندمسئله داشتم که پیشنهاد کردم. بعد دیدم از سوی تصویرگر لحاظ شد.

در ابتدا نام کتاب را اگر من یک گنجشک بودم گذاشته بودم، فکر می کنم با این نام خیلی متفاوت می شد؛ چون اصل زندگی توران خانم براساس همان لالایی ای است که مادرش برایش می خوانده: اگر من یک گنجشک بودم...

ولی تصمیم بر این بود که نام کتاب همان نام شخصیت بزرگی باشد که کتاب درباره آن نوشته شده است؛ بنابراین نام کتاب توران خانم شد؛ ولی من تأکید نموده بودم که گنجشک همه جا حضور داشته باشد و برای همین در ابتدا تصویر گنجشک نبود و بعدا تصویرگر آن را در دل کار لحاظ کرد. من از تصویرسازی سلطانی خیلی راضی هستم و بعلاوه خیلی خوشحالم که تصویرها را به دست او دادند و بتول سلطانی هم فضای زندگی توران خانم را توانسته با رنگ ها و خطوطی که استفاده نموده است، خیلی بهتر به تصویر بکشد. به عنوان مثال خواسته بودم که خطوط دوربُری تیره نداشته باشند؛ چون زندگی توران خانم دوربری تیره نمی خواهد و سلطانی هم همه را لحاظ کرد و بخشی از موفقیت این کار هم به خاطر حضور خود این تصویرگر است. اینجاست که می بینیم اگر نویسنده و تصویرگر هم پای هم حرکت نمایند، چقدر می تواند خروجی کار، خروجی خوبی از آب در بیاید.

اگر بخواهیم کتابی را با نتیجه عالی فراوری کنیم باید یک مثلث را در نظر بگیریم که دو ضلع آن نویسنده و تصویرگر است و ضلع سوم هم ناشر. اگر این سه ضلع یا سه رأس، دست شان در دست هم باشد و باهم پیش بروند، قطعا خروجی، کتابی است که به دل مخاطب بنشیند و فکر می کنم در این کتاب این رخ داده است.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران