عدالت خواهی به سبک ده نمکی - مجله ویراپارس

به گزارش شهفرایند، بعد از گزارشی که درباره دلایل شکست سریال روزهای ابدی در شهفرایندآنلاین منتشر شد، نوبت دادستان مسعود ده نمکی رسیده….

زمستان امسال بره کشان بروبچه های طیف شمقدری-ده نمکی در تلویزیون بوده. منتقدان تندزبان فرایند غالب سینما و تلویزیون ایران که این روزها با سریال های به اصطلاح استراتژیک روزهای ابدی و دادستان بهترین ساعات آنتن را در شبکه های یک و سه در اختیار گرفته اند -البته در روبروه با مخاطبان تلویزیون نتوانسته اند به موفقیتی حتی نسبی نیز برسند؛ چه روزهای ابدی جواد شمقدری که قصد روایت تاریخ انقلاب را داشته و چه دادستان مسعود ده نمکی که مالامال از شعارهای باب روز درباره عدالت طلبی و مبارزه با آقازادگی و مسائلی از این دست است. تولیداتی حتی در نام هم شعاری و محتوازده (فراموش نکرده اید که نام اولیه سریال روزهای ابدی نفوذ بوده!) که به سطحی ترین و شعاری ترین و به قولی گل درشت ترین شیوه ممکن مضامین و مفاهیم مورد نظرشان را با مخاطب در میان می گذارند.

درباره دادستان

دادستان یک سریال پلیسی-معمایی است که با بازی سیدجواد هاشمی، هومن برق نورد، برزو ارجمند، بهنوش بختیاری و سحر قریشی در 17 قسمت و با موضوع عدالت خواهی و فسادستیزی ساخته شده است. سومین سریال مسعود ده نمکی بعد از سریال های دارا و ندار و معراجی ها، با همان حساسیت ها و نوع نگاه ده نمکی، یا همان طور که مهدی آذرپندار، مدیرگروه فیلم و سریال شبکه سه گفته سریالی از جنس دیگر آثار ده نمکی و با همان دغدغه ها و عدالت طلبی ها، با این تفاوت که اولا کمدی نیست و دوما فضای پرتحرک تری دارد که از همان اولین قسمت واکنش های پرتعدادی را باعث شده است.

مسعود ده نمکی درباره سریال دادستان گفته که این سریال یک سریال تخیلی است و مربوط به هیچ دولتی نمی شود و فقط یک سریال اجتماعی دانشجویی است. جملاتی کنایی که مثلا قرار است نشان از رویکرد تند و تیز ده نمکی در سریالش داشته باشد. اما فارغ از تمایل کارگردان، دادستان زندگی چند دانشجو را روایت می کند که به دنبال حقیقت هستند، اما تحت تأثیر تحولات و شعار های سیاسی قرار گرفته و درنهایت اسیر دروغ می شوند. یک خط روایی بالقوه جذاب که این جذابیت با آغاز جذاب سریال تشدید نیز می شود.

وقتی مخاطبان سریال در همان اولین قسمت دادستان می بینند که دانشجویی سعی در افشای فساد مسئولان دارد، از پشت بام ساختمان دانشگاه سقوط می کند و معلوم هم نمی شود که علت مرگش خودکشی بوده یا قتل به دست آنهایی که سعی در ساکت کردن او دارند؛ بذر یک سریال جذاب و تأثیرگذار کاشته می شود. مشکل اما جایی بروز می کند که ده نمکی نمی تواند این جذابیت را حفظ کند و در همان دومین و سومین قسمت انرژی آن -که تنها از موضوعش نشأت گرفته بود- ته می کشد و باقی آنچه می ماند، شماری شعار گل درشت تکراری است.

رانت علیه رانت

اما اینکه چرا دادستان نتوانسته حتی تماشاگر عام و عادی تلویزیون را -که اغلب بیش از ساختار و ساختمان اثر، شیفته پیام آن می شود- راضی کند، ریشه در (باز هم) نوع نگاه ده نمکی دارد. تناقضی عریان؛ یعنی همان طور که نوع نگاه شعاری و تهاجمی ده نمکی می تواند نقطه جذابیت یک اثر قلمداد شود، همین نوع نگاه می تواند به عنوان پاشنه آشیل آن نیز باشد.

اما چگونه؟

شعار زمانی که در کنار شرایط تحقق آن شعار قرار گیرد، علیه خود عمل می کند. مسعود ده نمکی قطعا این را از برخورد مخاطبان با سریالش به خوبی متوجه شده است. او سریال دادستان را درباره عدالت، اختلاف طبقاتی، درباره نبرد همیشگی دارا و ندار و البته علیه بی عدالتی و تبعیض و رانت و آقازادگی ساخته است. مفاهیم و مضامینی قابل احترام که زمانی در کنار این واقعیت قرار می گیرند که دادستان ده نمکی یکی از گران ترین سریال های سال های اخیر تلویزیون با بودجه ای چند برابر عرف سریال های هم ردیف خود است و (حتی به قول همفکرانش) ده نمکی با تبعیض و رانت سریالی علیه رانت ساخته، کاملا ضد خود عمل می کنند. نتیجه سرخوردگی مخاطبان و حتی همفکران و روزنامه نگاران اردوی طیف فکری مسعود ده نمکی است. چنانکه امیر ابیلی، روزنامه نگار، در این مورد می نویسد: با دریافت چند برابر بودجه روتین نمی شود علیه ویژه خواری حرف زد. ده نمکی شعار می دهد، همان طور که در ساخته هایش و می افزاید: پخش دادستان درست بعد از روزهای ابدی شمقدری می تواند زنگ خاتمه نسلی از فیلمسازان انقلاب باشد که دیگر جز هدردادن بودجه و مضحکه کردن موضوعات مهم کار دیگری از دست شان ساخته نیست.

نقدها تند

فضای رسانه ای و البته مجازی کشور در روزهای اخیر پر بوده از انواع و اقسام نقدها و اعتراضات تند به دادستان و سازند گانش. نقدهای که دادستان را یک سریال محتواگرا و محتوازده پر از دیالوگ های پرمحتوا نامیده اند که مصداق بارزی است از انباشت شعار، بدون هیچ گونه ظرافت در ساخت و روایت! این یعنی مخاطبی که آغاز سریال انتظار تماشای یک داستان پرتحرک و پرانرژی عدالتخواهانه را در او به وجود آورده، در ادامه تنها با یک سری دیالوگ شعاری روبرو می شود که یادآور پست های قصار اینستاگرامی و توییتری هستند.

این شعارزدگی را با مرور چند سکانس از سریال (تنها از دو سه قسمت آغازین) می توان توضیح داد؛ مثلا جایی که داعش را داخل ساختمان مجلس در حال عملیات تروریستی می بینیم. اما در همان زمان دانشجویان انقلابی و کننده مجلس در کمال آرامش در حال بحث درباره جنگ فقیر و غنی هستند! یا آن سکانس عجیب که برزو ارجمند بعد از دیدن چند کودک کار پیتزاهایی را که به سفارش زن و بچه اش گرفته به آنها می دهد و خود دیگر پولی برای خرید پیتزا ندارد و به بچه اش می گوید که بعدا برایش پیتزا خواهد خرید!

خب؛ آیا از سریالی که چنین سکانس هایی دارد، انتظار چیزی غیر از شکست حتی در پرمخاطب ترین شبکه های سیما می رود؟!

خاتمه یک نسل

اما مشکل بزرگ سریال ده نمکی نه صرف شعار که ضعف ساختار سریال است. اتفاقا همین کمبود است که صدای خیلی ها را درآورده است. مسئله ای که البته منحصر به مسعود ده نمکی نمی شود و بسیاری دیگر از فیلمسازان طیفی خاص این آسیب بزرگ را سال هاست در خود و بین خود مکرر کرده اند. ازجمله دیگر سریال ساز ارزشی این روزها، جواد شمقدری است که او نیز در روزهای ابدی با این کمبود دست وپنجه نرم می کند و اصلا به خاطر همین هم هست که منتقد شناخته شده رسانه های اصولگرا هر دوی این کارگردانان را در یک طبقه بندی قرار می دهد: ده نمکی مادامی که اعتماد به نفس کاذب فیلمسازی نداشت و خود را جدی نگرفته بود، با اتکا به غریزه و مشاوره دیگران، گلیم خود را در اخراجی ها 1 و 2 از آب بیرون کشید. اما درست از وقتی خود را به عنوان یک کارگردان کاربلد جدی گرفت، نه تنها آثارش رو به سقوط گذاشت بلکه حتی در مخاطب هم سیر نزولی طی کرد و حالا پخش دادستان درست بعد از روزهای ابدی شمقدری می تواند زنگ خاتمه نسلی از فیلمسازان انقلاب باشد که دیگر جز هدردادن بودجه و مضحکه کردن موضوعات مهم کار دیگری از دست شان ساخته نیست.

پاسخ ده نمکی

نکته مهم اما اینکه شمقدری و ده نمکی نقدها پرشماری را که ازشان به عمل آمده، جدی نگرفته اند و این می تواند به معنای استمرار آسیب ها و کمبودهای این دو سریال در آثار آینده این دو سینماگر باشد؛ به خصوص ده نمکی که سعی کرده نقدها موجود را نقدهای جناحی-سیاسی واکرده و با نوعی دوقطبی کردن و دوگانه سازی اصلاح طلب و اصولگرا، انقلابی و ضدانقلابی و دوقطبی هایی از این دست زهر ماجرا را بگیرد. رویکردی که گام به گام با افزایش نقدها به سریال تندتر نیز شده و درنهایت اویی که در قسمت های اول سریال در برابر فشارهای سنگین برای ممیزی اثرش دست به دامن مردم می شد، به نوعی فحاشی مستقیم خطاب به منتقدان رسیده است. آخرین پست مسعود ده نمکی این موضوع را به بهترین شکلی نشان می دهد که نوشته: وقتی به اسم جوانگرایی، بچه گرایی شود و آقازاده ها و سفیرزاده ها و بازاری زاده ها در کرسی مدیریت بنشینند، باید هم از دیالوگ های دادستان بسوزند. لقمه حرام که فقط مال سفره غذا نیست؛ کسب قدرت بدون تعهد و تخصص لازم و صرفا با سفارش این و آن هم هست. ولی به قول شاعر عوعوی سگان شما نیز بگذرد!