آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم مشهد - مجله ویراپارس

فرهنگ مردم مشهد به قدمت ایران!

فرهنگ مردم مشهد غنی و مملو از جاذبه های متعدد و متنوع است. البته این موضوع در خصوص تمام شهرهای ایران صدق می نماید. هر شهر در کشور ما برای خودش کتابی مملو از جاذبه های آداب و رسوم سنتی و خاص است که نمی توان نادیده گرفت یا فراموش کرد. در این متن هم قرار است حق مطلب را در حوزه آداب و رسوم مردم شهر مشهد ادا کند. پس اگر آماده هستید با هم گشت و گذار در میان این آداب و رسوم این شهر را شروع کنیم.

تاریخچه آیین مجذوب نماینده نقاره زنی در حرم امام رضا

آیین نقاره زنی در حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از سنت های دیرینه و پرشکوه در فرهنگ مردم مشهد است که ریشه در تاریخ ایران دارد. این مراسم با نواختن نقاره ها و طبل ها در اوقات مشخصی از روز، به ویژه هنگام طلوع و غروب خورشید، برگزار می گردد و نمادی از احترام و ارادت به امام هشتم شیعیان است.

تاریخچه نقاره زنی در حرم امام رضا (ع)

نواختن نقاره در حرم مطهر امام رضا (ع) از قرن دهم هجری قمری مرسوم شده است. در این دوره، نقاره زنی به عنوان یک سنت دربار سلطنتی ایران رواج داشت و در مراسم های مختلفی مانند جشن ها، پیروزی ها و مناسبت های مذهبی اجرا می شد. بعلاوه در حرم امام رضا (ع)، این سنت با هدف اعلام اذان و ایجاد فضایی معنوی برای زائران و مجاوران حرم هم برگزار می شد.

ساختار و اجرای مراسم

در مراسم نقاره زنی حرم مطهر، چهار نفر به عنوان نقاره زن و شش نفر به عنوان کرنای زن حضور دارند. نقاره زنان در سمت راست نقاره خانه و کرنای زنان در سمت چپ آن قرار می گیرند. نقاره زنان با نواختن نقاره ها و کرنای زنان با دمیدن در کرناها، اذکار و اذان را به صورت هماهنگ اجرا می نمایند. این مراسم در اوقات مشخصی از روز، به ویژه هنگام طلوع و غروب خورشید، برگزار می گردد.

اهمیت فرهنگی و معنوی

آیین نقاره زنی در حرم امام رضا (ع) نه تنها به عنوان یک سنت فرهنگی ارزشمند شناخته می گردد، بلکه به عنوان نمادی از وحدت و همبستگی مسلمانان و ارادت به اهل بیت (ع) هم مطرح است. این مراسم با ایجاد فضایی معنوی و دلنشین، به زائران و مجاوران حرم مطهر امام رضا (ع) احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری با امام هشتم شیعیان می بخشد.

معماری قاجاری در خانه داروغه مشهد و نقش آن در فرهنگ مردم مشهد

خانه داروغه مشهد یکی از نمونه های برجسته معماری دوره قاجار است که با ترکیب عناصر سنتی ایرانی و تأثیرات معماری روسی، به عنوان یک اثر ملی ثبت شده و نمایانگر تاریخ و فرهنگ مردم مشهد در آن دوران است.

با خبرنگاران ، رزرو هتل آسان تر از همیشه است.

تاریخچه و معماری

این خانه در اواخر دوره قاجار به دستور یوسف خان هراتی، داروغه مشهد و رئیس نظمیه وقت، ساخته شد. معماران روسی با استفاده از مصالح بومی و ترکیب آن با سبک های روسی، بنایی منحصر به فرد را خلق کردند. به شکلی که در آن موقع، نخستین شومینه و حمام در مشهد و در این خانه نصب شد.

ویژگی های معماری

ویژگی های معماری خانه داروغه را مشهد را در ادامه با هم آنالیز خواهیم کرد.

• ترکیب سبک ها: ترکیب معماری سنتی ایرانی با تأثیرات روسی، منجر به خلق فضایی منحصر به فرد شده است.
• تندیس های گچی و آجرکاری ها: تندیس های گچی و آجرکاری های این خانه از هنرهای برجسته آن هستند.
• فضاهای داخلی: فضاهای داخلی خانه شامل اتاق های پذیرایی، تالارها و حیاط های داخلی است که با استفاده از نورپردازی و تزیینات داخلی، فضایی دلنشین و متناسب با نیازهای اجتماعی آن موقع را فراهم نموده اند.

نقش در فرهنگ مردم مشهد

خانه داروغه نه تنها به عنوان محل سکونت داروغه و مرکز اداری نظمیه مشهد عمل می کرد، بلکه مکانی برای تجمعات اجتماعی، جشن ها و مراسم رسمی هم بود. این خانه نمایانگر سبک زندگی، هنر و معماری دوران قاجار است و بازتابی از فرهنگ غنی و چندوجهی ایران در آن موقع به شمار می رود.

امروزه، خانه داروغه به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی مشهد، گردشگران و علاقه مندان به تاریخ و معماری را به خود جذب می نماید و با حفظ و معرفی این میراث فرهنگی، نقش مهمی در آشنایی نسل های تازه با تاریخ و فرهنگ مشهد ایفا نموده است.

صنایع دستی مشهد و خوش نقش و نگارهای درخشان

صنایع دستی مشهد، با تنوع و غنای خود، نمایانگر تاریخ، فرهنگ مردم مشهد و در کل هنر مردم این دیار است. در ادامه، به بعضی از مهم ترین صنایع دستی این شهر پرداخته و آن ها را به شما معرفی خواهیم کرد.

فیروزه تراشی

فیروزه، سنگی بسیار باارزش و نمادین در مشهد است که از معدن فیروزه در شهرستان فیروزه استخراج می گردد. هنرمندان مشهدی با تراش و صیقل دادن این سنگ، زیورآلاتی مانند انگشتر، گردن بند و دستبند فراوری می نمایند که از محبوب ترین سوغاتی های مشهد به شمار می روند.

هرکاره تراشی

هرکاره، سنگی نرم اما به شدت مقاوم است که هنرمندان مشهدی با استفاده از آن، ظروفی مانند دیگ های سنگی، قندان و گلدان می سازند. این ظروف با قلم زنی و نقاشی های زیبا تزیین می شوند و به علت مقاومت در برابر حرارت، کاربردی و زیبا واقعاً زیبا هستند.

پوستین دوزی

در این هنر هم با استفاده از پوست حیوانات، به ویژه گوسفند و بز، پوشاکی مانند جلیقه، کلاه و زیرانداز فراوری می گردد. فرایند آماده سازی پوست شامل پرورش، نمک زنی و تراش است که سابقه ای هزار ساله دارد.

گلیم بافی

گلیم های مشهدی با طرح ها و رنگ های متنوع، از جمله طرح های هندسی و اسلیمی، بافته می شوند. این گلیم ها به عنوان فرش های بدون پرز، در مقدار ها و کاربردهای مختلف فراوری شده و به تمام ایران و دنیا صادر می گردد.

سماورسازی

سماورهای مسی و برنجی مشهد هم با طراحی های زیبا و کیفیت بالا، از جمله سوغاتی های محبوب این شهر هستند. این سماورها با دست سازبودن و کیفیت بالای مواد، به شدت مورد توجه گردشگران قرار گرفته و دوستداران بی شماری دارند.

آینه کاری

این هنر با استفاده از قطعات کوچک آینه، طرح های هندسی و اسلیمی را بر روی سطوح مختلف ایجاد می نماید. آینه کاری در حرم مطهر امام رضا (ع) و دیگر بناهای تاریخی مشهد به وفور دیده مشاهده شده و یکی از هنرهای اصیل و با رازش است.

تمامی صنایع دستی که در این بخش به آن ها اشاره نمودیم، نه تنها نشان دهنده مهارت و ذوق هنرمندان مشهدی هستند، بلکه به عنوان سوغاتی های ارزشمند، یادگاری از فرهنگ غنی این دیار برای گردشگران و زائران هم به شمار می روند.

آداب و رسوم ها بر اساس فرهنگ مردم مشهد

همان طور که گفتیم مشهد یکی از مهم ترین شهرهای مذهبی و فرهنگی ایران است که آداب و رسوم متنوع و غنی داشته و که همگی طول سال ها شکل گرفته اند. در این بخش با هم به آنالیز بعضی از مهم ترین سنت ها و آیین های مردمی در این شهر خواهیم پرداخت.

مراسم شب یلدا بر اساس فرهنگ مردم مشهد

شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال است که در مشهد با مراسم خاصی همراه است. خانواده ها در این شب گرد هم می آیند، به قصه گویی، شعرخوانی و خوردن میوه ها و تنقلات مخصوص می پردازند. یکی از رسوم ویژه مشهدی ها در این شب، مراسم کف زنی است که نوعی شیرینی سنتی بوده و در این شب تهیه می گردد. ماده اصلی شیرین کف، ریشه گیاهی به نام چوبک یا بیخ است و تهیه آن از بعدازظهر آخرین روز پاییز شروع می گردد. مردان فامیل در منزل یکی از بزرگان خانواده گرد هم می آیند و در حین آماده سازی کف، به شادی، سرور و شوخی می پردازند.

این مراسم، علاوه بر تهیه یک دسر سنتی، فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و ایجاد خاطرات مشترک در شب یلدا هم است.

مراسم باران خواهی مشهدی ها

در زمان های کم آبی و خشکسالی، مردم مشهد به برگزاری مراسم باران خواهی می پردازند. در این مراسم، مردم به بیابان ها رفته و با دعا و نیایش، از خداوند طلب باران می نمایند.

پوشش سنتی مردم مشهد

هرچند امروزه پوشش مدرن در مشهد رایج است، اما در مراسم های سنتی و مذهبی، استفاده از لباس های محلی همچنان مرسوم است. این لباس ها با رنگ ها و طرح های متنوع و شاد، نشان دهنده فرهنگ غنی این منطقه هستند.

سوغات شهر مشهد

در قسمت قبل اشاره نمودیم که مشهد به عنوان یکی از مراکز مهم صنایع دستی ایران شناخته می گردد. از جمله صنایع دستی این شهر هم می توان به فیروزه تراشی، گلیم بافی، معرق کاری و زعفران و نبات اشاره نمود که همیشه به عنوان سوغات، به وسیله زائران و گردشگران تهیه می شوند.

بازی های سنتی و مجذوب نماینده مردم مشهد

بازی ها هم نقش فراوانی در فرهنگ مردم مشهد دارند. در اصل این بازی های سنتی جزو میراث فرهنگی غنی این منطقه محسوب می شوند که در بسیاری از مراسم های محلی و در کنار خانواده ها و دوستان برگزار می شوند. در اینجا بعضی از مهم ترین بازی های سنتی مردم مشهد را به شما معرفی نموده ایم.

چوب بازی: یکی از بازی های قدیمی و مجذوب نماینده مردم مشهد که در آن دو نفر به یکدیگر چوب های بلند و محکمی را می زنند و کوشش می نمایند طرف مقابل را به زمین بیندازند. این بازی معمولاً در مراسم خاص و جشن ها برگزار می گردد.

کوزه شکنی: در این بازی، مردم به ویژه بچه ها و نوجوانان، یک کوزه سفالی را بر روی زمین قرار می دهند و سعی می نمایند با پرتاب سنگ یا چوب، کوزه را بشنمایند. این بازی نمادی از کوشش برای شکست موانع است و در جشن ها و عیدها انجام می گردد.

دراز کشیدن: این بازی در میان بچه ها محبوب است و به طور معمول در روزهای تابستان در فضای باز انجام می گردد. در این بازی، بچه های که در حال رقابت هستند باید در مدت زمان مشخص، بیشترین فاصله زمانی را بدون بلند شدن، دراز بکشند.

توپ و طناب: یکی دیگر از بازی های قدیمی و ساده این است که در آن بچه ها باید توپ را از یک سمت به سمت دیگر بیندازند و از طناب برای مهارت های ویژه استفاده نمایند. این بازی معمولاً برای تقویت هماهنگی دست و چشم برگزار می گردد.

بازی سنتی گل و بلبل: این بازی در مراسم عروسی و جشن ها انجام می گردد و در آن افراد در قالب تیم های مختلف به رقابت می پردازند. این بازی در واقع ترکیبی از تفریح و رقابت است.

تمامی این بازی ها نشان دهنده فرهنگ غنی و سنت های مردم مشهد هستند که در کنار حفظ آداب و رسوم، فرصتی برای دور هم جمع شدن و به اشتراک گذاشتن لحظات خوش هم محسوب می شوند.

غذاهای سنتی مشهد و چشیدن طعم های اصیل و متفاوت

غذاهای سنتی مشهد نه تنها طعمی خاص دارند، بلکه ارتباط عمیقی با فرهنگ مردم این شهر دارند. این غذاها معمولاً به عنوان نماد همبستگی و مهمان نوازی در مراسم و جشن ها تهیه می شوند و در کنار هم بودن افراد و خانواده ها را تقویت می نمایند. بسیاری از این غذاها، مانند شله مشهدی یا آش اماج، در فصول خاص و به ویژه در ایام مذهبی یا تعطیلات مهم، مانند ماه رمضان و عیدها، تهیه می شوند و به نوعی نشان دهنده پیوند مردم با سنت ها و آداب خود هستند. علاوه بر این، استفاده از مواد اولیه محلی و طبیعتی در این غذاها بیانگر ارتباط عمیق مردم مشهد با محیط زیست و منابع طبیعی اطرافشان است.

در ادامه غذاهای سنتی و محلی این منطقه که نقش مؤثری در فرهنگ مردم مشهد دارند را، با هم مرور خواهیم کرد.

شله مشهدی: غذای شله مشهدی در مشهد بسیار محبوب است. مواد اصلی آن شامل گوشت گوسفند، برنج، لوبیا، نخود و ادویه جات می گردد. شله مشهدی به طور معمول در مراسم و جشن ها سرو می گردد و طعم غنی و دلپذیری دارد.

آش اماج: آش اماج از غذاهای سنتی مشهد است که با استفاده از گندم، سبزیجات، گوشت مرغ یا گوسفند و حبوبات تهیه می گردد. این آش دارای طعمی لذیذ و مملو از مواد مغذی است و به ویژه در فصل های سرد سال بسیار هوادار دارد.

اشکنه قروت: اشکنه قروت هم یک غذای سنتی و به شدت محبوب در مشهد است. این غذا از ترکیب قروت (ماده ای که از ماست یا دوغ تهیه می گردد) و ادویه جات همراه با نان یا برنج تهیه می گردد. طعم ترش و خوشمزه این غذا، آن را به یکی از گزینه های محبوب در مشهد تبدیل نموده است.

رشته پلو: رشته پلو را در مشهد به شکل سنتی از برنج و رشته (نوعی آرد نازک) تهیه می نمایند. این غذا معمولاً به همراه مرغ، گوشت یا کوفته سرو می گردد و طعم بسیار خوشمزه ای دارد.

خورشت ریواس: خورشت ریواس مشهدی، خورشت ترش و خوشمزه است که با استفاده از ریواس (یک نوع گیاه خوراکی ترش) و گوشت گوسفند یا مرغ تهیه می گردد. این خورشت به ویژه در فصل بهار محبوب بوده و طعمی خاص و ترش دارد.

دیگچه: دیگچه در مشهد بسیار محبوب است و از برنج، گوشت و سبزیجات تهیه می گردد. این غذا به طور معمول در دیگ های بزرگ طبخ می گردد و طعمی کاملاً خاص و منحصر به فرد دارد.

ساطری پلو: ساطری پلو برخلاف نام عجیب و غریبش، در مشهد بسیار معروف است و از ترکیب برنج و گوشت چرخ نموده تهیه می گردد. این غذا معمولاً به همراه سبزیجات و ادویه های خاص سرو می گردد و به شدت طعم لذیذی دارد.

کله گنجشکی: کله گنجشکی هم غذایی از مشهد است که از گوشت گوسفند، نخود، برنج و ادویه جات تهیه می گردد. اگر به مشهد سفر کردید، حتماً این غذا را امتحان کنید.

شیشلیک مشهد: این غذا شامل گوشت گوسفند کبابی است که در مشهد هواداران زیادی دارد. شیشلیک به ویژه در رستوران های نزدیک حرم امام رضا (ع) بسیار پرطرف دار است و حتماً سرو می گردد.

شامی مشهدی: این نوع شامی هم در مشهد با گوشت چرخ نموده، برنج و ادویه جات تهیه می گردد و طعمی بسیار لذیذ و دلنشین دارد. ضمن اینکه اصلاً شبیه به شامی های تهیه شده در سایر نقاط ایران نیست.

سوفله مشهدی: در آخر به مشهدی می رسیم که در فهرست غذاهای خوش طعم و خاص مشهد است و با گوشت و سبزیجات تهیه می گردد.

تمامی این غذاها از جمله غذاهای سنتی و اصیل شهر مشهد هستند که نشان دهنده فرهنگ غذایی غنی این منطقه بوده و در سفر به مشهد نباید چشیدن طعم هیچ کدام از این غذاها را از دست داد.

افسانه های شفاهی و فولکلور در میان مردم مشهد

حتماً می دانید که افسانه ها و داستان ها هم نقش مهمی در فرهنگ مردمان خصوصاً فرهنگ مردم مشهد دارند. در اصل مردم این دیار هم با داشتن تاریخ و فرهنگی غنی، مجموعه ای از افسانه ها و سنت های شفاهی را در دل خود جای داده اند که نشان دهنده باورها، ارزش ها و هویت جمعی آنان است. در ادامه، به بعضی از این افسانه ها و سنت ها می پردازیم.

افسانه ها

• افسانه پیر پالان دوز: در مشهد عارف بزرگی به نام شیخ محمد عارف عباسی زندگی می نموده که برای امرار معاشش پالان دوزی می کرد و به همین علت به پیر پالان دوز معروف شده است. مقبره او در دوره صفوی ساخته شده و از آن موقع تا کنون بارها بازسازی شده است. مردم مشهد هم همیشه برای برآوردن حاجاتشان به این مکان مراجعه می نمایند.
• افسانه های خراسان: خراسان بزرگ سرشار از افسانه های کهن است که در دهه های اخیر به وسیله پژوهشگران جمع آوری و مکتوب شده اند. این افسانه ها بخش مهمی از فرهنگ مردم مشهد را تشکیل می دهند.

سنت های شفاهی

• ترانه ها و تصنیف های سنتی: آوازها و تصنیف های سنتی جایگاه قابل توجهی در سنت های شفاهی مشهد دارند. این آهنگ ها اغلب در مراسم جشن، عروسی و رویدادهای فرهنگی خوانده می شوند و احساسات، داستان ها و بازتاب هایی از زندگی، تاریخ و تجارب فرهنگی مشهدی را منتقل می نمایند.
• ضرب المثل ها و حکایات: مردم مشهد هم درست مانند سایر شهرهای ایران، با استفاده از ضرب المثل ها و حکایات، تجربیات و آموزه های خود را منتقل می نمایند. این ضرب المثل ها همگی نشا ن دهنده حکمت و بینش مردم مشهد است و در مکالمات روزمره به کار می روند.

واقعیت این است که این افسانه ها و سنت های شفاهی نه تنها بخش مهمی از هویت فرهنگی مشهد را تشکیل می دهند، بلکه در انتقال ارزش ها و باورهای مردم این دیار به نسل های آینده هم نقش به سزایی دارند.

موسیقی سنتی و فولکلور در مشهد

موسیقی هم یکی دیگر از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در فرهنگ، خصوصاً فرهنگ مردم مشهد است. موسیقی فولکلور و سنتی مشهد، بخشی از موسیقی نواحی خراسان است که با تاریخ و فرهنگ غنی خود، نقش مهمی در هویت مردم این منطقه ایفا می نماید. این موسیقی با استفاده از سازهای محلی و نغمه های اصیل، احساسات و داستان های مردم را به زیبایی به تصویر می کشد.

سازهای محلی مشهد

• دوتار: یکی از مهم ترین سازهای خراسانی است که با دو سیم و صدای دلنشین خود، در موسیقی فولکلور مشهد جایگاه ویژه ای دارد.
• قیچک: سازی زهی با صدای ملایم که در موسیقی محلی مشهد استفاده از آن استفاده می گردد.
• دایره: ساز کوبه ای که با ریتم های خود، انرژی و حرکت را به موسیقی می بخشد.
• دهل: طبلی بزرگ که در مراسم های حماسی و جشن ها نواخته می گردد.
• سرنا: سازی بادی با صدای حزن انگیز که در موسیقی محلی مشهد به شدت کاربردی است.
• نی: سازی بادی با صدای لطیف که در موسیقی فولکلور مشهد به وفور مورد استفاده قرار می گیرد.

ویژگی های موسیقی فولکلور مشهد

• مقام ها و نغمه ها: موسیقی مشهد شامل مقام های متنوعی است که هرکدام داستان و احساس خاصی را منتقل می نمایند.
• آوازها: آوازهای محلی با لحن و زبان خاص مشهدی، بخش مهمی از موسیقی فولکلور این منطقه را تشکیل می دهند.

مراسم ها و جشن ها

موسیقی فولکلور مشهد در مراسم های مختلف مانند عروسی ها، جشن ها و بعلاوه مناسبت های مذهبی نواخته می گردد و نقش مهمی در این رویدادها دارد. به عبارتی این موسیقی محلی و سنتی هر منطقه و شهر است که می تواند همه چیز را یک جا به قلب مخاطب منتقل کند و این مهم در خصوص موسیقی فولکلور و سنتی شهر مشهد هم صادق است.

برترین قیمت ها برای برترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با خبرنگاران .

سنت ها و آداب و رسومی که هیچگاه فراموش نمی شوند!

مشهد، با تاریخ غنی و سنت های پرشورش، همیشه مرکز توجه فرهنگ و تمدن ایران بوده است. مردم این دیار با حفظ و انتقال آداب و رسوم کهن، به ویژه در مجالس مذهبی و جشن های محلی، هویت فرهنگی خود را به نسل های تازه منتقل می نمایند. از آیین های ویژه همانند نقاره زنی در حرم رضوی گرفته تا موسیقی فولکلور و پایکوبی های محلی، همگی بخشی از زندگی روزمره و فرهنگ مردم مشهد را تشکیل می دهند. این سنت ها نه تنها به عنوان میراثی تاریخی بلکه به عنوان بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی مردم مشهد در کنار هم ایستاده اند و در کنار غذاهای محلی و صنایع دستی رنگارنگ، دنیای منحصربه فردی را برای هر بازدیدنماینده، به ارمغان می آورند.